Φιλοσοφικά ερεθίσματα από τους Watchmen

Παγκόσμια πρεμιέρα έχει την Παρασκευή 6 Μαρτίου 2009 μία από τις πιο πολυαναμενόμενες ταινίες των τελευταίων χρόνων. Το Χόλιγουντ προσφέρει στις μεγάλες οθόνες ένα «σκοτεινό» και αμφιλεγόμενο κόμικς, το Watchmen.
Οι υπερήρωες στα κόμικς και τις ταινίες δεν είναι απλοί χαρακτήρες. Οι δυνάμεις τους, και ο τρόπος με τις οποίες τις χρησιμοποιούν, είναι ο φιλοσοφικός θησαυρός τους. Σε λίγα όμως κόμικς οι υπερήρωες είναι τόσο πολύπλοκοι και βαθιά φιλοσοφημένοι, όσο οι πρωταγωνιστές του Watchmen.

Το βιβλίο ανήκει σε μία σειρά από κόμικς που χρησιμοποιούν την ποπ κουλτούρα, για να εισάγουν τον αναγνώστη, στο συχνά αφηρημένο αντικείμενο, στη φιλοσοφία. Η ταινία βρίσκεται στα σκαριά εδώ και πολλά χρόνια και αποτελεί διασκευή της 12-τομης σειράς κόμικς, που έγραψαν οι Βρετανοί, Άλαν Μουρ και Ντέιβ Γκίμπονς και εκδόθηκε την περίοδο 1986 - 1987, γνωρίζοντας μεγάλη εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία.
Όπως και τα βιβλία, έτσι και η ταινία λαμβάνει χώρα σ' ένα εναλλακτικό έτος 1985, όταν οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ βρίσκονταν στα πρόθυρα ενός πυρηνικού πολέμου. Οι μεταμφιεσμένοι αυτόκλητοι προστάτες - υπερήρωες, έχουν χάσει τη δημοτικότητά τους και βρίσκονται στην παρανομία.

Το Watchmen είναι όμως κάτι περισσότερο από διασκέδαση στο σινεμά και ποπκορν. Τα αρχέτυπα του διεστραμμένου υπερήρωα, όπως του βασανισμένου αφελή και αφοσιωμένου στο καλό, Ρορσαχ και του πανέξυπνου επιχειρηματία Οζυμάντια, οι οποίοι ξεκλέβουν λίγο χρόνο ανάμεσα στις επικίνδυνες «σκηνές» τους για να φιλοσοφήσουν επί θεμάτων, όπως η ελεύθερη βούληση και η πολιτική του φόβου.

«Στους Watchmen η φιλοσοφία είναι τόσο φανερή, ώστε ο αναγνώστης δεν χρειάζεται να ψάξει πολύ για να τη βρει», επισημαίνει ο Μαρκ Ντ. Γουάιτ, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών, Οικονομικών και Φιλοσοφίας στο Κολέγιο του Staten Island.

Ρίζες στην αρχαία Ρώμη

Η σειρά κόμικς των Watchmen πήρε το όνομά της από μία φράση που περιέχεται στη σάτιρα VI του Ρωμαίου ποιητή Ιουβενάλιου, που έζησε τον 1ο αιώνα μ.Χ. Συγκεκριμένα στο στοίχο 347, θέτει το ερώτημα: «Quis custodiet ipsos custodes?», «Ποιος θα φυλάει (ελέγχει) τους φυλάκες;». Η φράση αυτή έχει γίνει αντικείμενο φιλοσοφικού διαλόγου για πολλούς αιώνες.

Το αρχικό πρόβλημα ανάγεται στην Πολιτεία του Πλάτωνα, ο οποίος περιγράφει το ιδανικό πολίτευμα. Η τέλεια κοινωνία βασίζεται στους φύλακες και ο Πλάτωνας θέτει το ερώτημα, «Ποιος θα φυλάει του φύλακες; Ποιος θα μας προστατεύει απέναντι στους φύλακες;».

Η απάντηση του μεγάλου Έλληνα φιλόσοφου είναι ότι θα πρέπει να τους πούμε ένα «ευγενές ψέμα": Ότι είναι καλύτεροι από εκείνους, που υπηρετούν και γι' αυτό το λόγο είναι δική τους ευθύνη να προστατεύουν εκείνους, περισσότερο απ' ότι τον ίδιο τους τον εαυτό. Θα διοικούν γιατί πιστεύουν ότι είναι σωστό, όχι επειδή το επιθυμούν.

Μάλιστα, υπάρχει μελέτη ακαδημαϊκών, «Watchmen και φιλοσοφία», όπου εξετάζουν πως ο Ρορσαχ δικαιολογεί τις συχνά βίαιες πράξεις του και αγγίζει θέματα όπως η νομιμότητα της αρχής. Επιπλέον, το κόμικ θεωρείται από πολλούς προκλητικό για ζητήματα όπως η αξία της ζωής.

Παρόλα αυτά, το Watchmen θεωρείται από πολλούς ακαδημαϊκούς η ευκαιρία να δείξουν στο ευρύ κοινό, ότι η φιλοσοφία δεν είναι απλά ένα σκονισμένο και πεπαλαιωμένο επιστημονικό αντικείμενο. Στόχος είναι δουν γιατί και τί αρέσει στην ποπ κουλτούρα και πως μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν ως εφαλτήριο για να εισάγουν το κοινό στο φιλοσοφικό διάλογο

Watchmen και φιλοσοφία

kathimerini